Przestępstwo niealimentacji z art.209 Kodeksu karnego polega na uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego, czyli dostarczania uprawnionemu środków utrzymania określonych orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego stanowi przestępstwo, za które Kodeks karny przewiduje karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a w przypadku narażenia osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych kara pozbawienia wolności może wynosić nawet do 2 lat. W/w przepis prawa karnego nie jest jedyną sankcją, która grozi za niepłacenie alimentów.
Zgodnie z przepisami ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, jest możliwe nałożenie na dłużnika alimentacyjnego, sankcji odebrania prawa jazdy. Ze wszystkich kar grożących dłużnikom alimentacyjnym właśnie ta jest najbardziej zaskakująca, a przez to najbardziej skuteczna.
Aby możliwe było odebranie dłużnikowi jego prawa jazdy, to po pierwsze jego obowiązek alimentacyjny musi zostać określony orzeczeniem sądowym, ugodą lub umowie w przedmiocie alimentów. Niezmiernie ważną przesłanką jest, aby dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy nie wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie wyższej niż 50 % kwoty alimentów. Nadto – wobec braku dobrowolnego regulowania alimentów – wszczęta na podstawie orzeczenia sądowego lub ugody egzekucja komornicza musi okazać się być bezskuteczna, tzn. nie będzie możliwym wyegzekwowanie pełnej kwoty alimentów.
W przypadku bezskuteczności egzekucji komorniczej osoba uprawniona (najczęściej rodzic działający w imieniu małoletniego dziecka) może złożyć do organu (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej) wniosek o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego.
Na skutek powyższego wniosku wierzyciela organ albo samodzielnie z urzędu wszczyna postępowanie. Organ może działać z urzędu gdy, osobie uprawnionej do alimentów zostanie przyznane świadczenie z funduszu alimentacyjnego, albo w przypadku umieszczenia takiej osoby w pieczy zastępczej.
Właściwy organ podejmując działania, w pierwszej kolejności przeprowadza wywiad alimentacyjny
w celu ustalenia sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika, a także jego stanu zdrowia oraz przyczyn braku zapłaty należnych alimentów. Organ również odbiera od dłużnika alimentacyjnego oświadczenie majątkowe oraz informuje dłużnika o przekazaniu do biura informacji gospodarczej informacji gospodarczej o zobowiązaniach alimentacyjnych w razie powstania zaległości za okres dłuższy niż 6 miesięcy. Dłużnik alimentacyjny składa powyższe oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Jeśli więc okaże się później, że dłużnik alimentacyjny oświadczył nieprawdę, pojawi się wtedy możliwość do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej.
W przypadku, gdy niepłacenie alimentów jest wynikiem bezrobocia, organ samorządu zobowiązuje
dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy, jeśli nie ma możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny. Co więcej wójt, burmistrz lub prezydent miasta informuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej danego dłużnika alimentacyjnego. Jeżeli dłużnik odmawia złożenia oświadczenia majątkowego lub zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy, wierzyciel może złożyć wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 Kodeksu karnego oraz skierować wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika. Decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy wydaje starosta.
Jednak ta decyzja o zatrzymaniu prawa jazdy nie wiąże na zawsze. Przepisy dopuszczają możliwość jej uchylenia, jednak wyłącznie na wniosek organu (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika), w przypadku wystąpienia jednej z poniższych przesłanek, czyli:
– ustania przyczyny zatrzymania prawa jazdy (np. gdy dłużnik w końcu zarejestruje się w urzędzie pracy) oraz wywiązywanie się przez dłużnika alimentacyjnego przez okres ostatnich 6 miesięcy w każdym miesiącu z ciążących na nim zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty alimentów ustalonych w orzeczeniu sądowym lub ugodzie.
Obie przesłanki wymienione w powyższym punkcie muszą być spełnione łącznie. Dodatkowo należy zaznaczyć, się wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego opisane powyżej oznacza systematyczne płacenie alimentów przez okres kolejnych 6 miesięcy, przy czym w żadnym z tych miesięcy zapłacona kwota nie może być niższa niż 50% należności alimentacyjnej.
Co istotne, kierowca któremu odebrano prawo jazdy w wyniku wydania decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy, a następnie zwrócono z powodu ustania przyczyn zatrzymania nie musi ponownie podchodzić do egzaminu na prawo jazdy.